Autora: María F. Romero

Imaxe Principal: «Vista de Viveiro a comezos do século XX»

O sol saíu a recibirnos á nosa chegada a Viveiro a pesar do cedo no ano, e a nosa setentrional situación no mapa de Galicia. Ben é certo que a súa visita durou pouco, e mesmo ao día seguinte as nubes, donas e señoras do ceo da Mariña, volveron ocupar o lugar que adoita corresponderlles.

A Porta de Carlos V é a máis maxestosa das tres que quedan en pé, e que permiten o acceso á zona monumental desta poboación con título de cidade, ademais “moi nobre e moi leal”, desde os últimos anos do século XIX. Unha distinción que lle outorgou a raíña María Cristina durante a súa rexencia nunha sorte de recoñecemento aos servizos prestados pola vila á Monarquía.

A relación de Viveiro coa Coroa viña de lonxe. Durante o século XVI, poucas eran as familias viveirenses que non cultivaran o liño, e menos aínda as que non gardasen as colleitas nos seus faiados. En setembro de 1540 sobreveu a traxedia. Un gran incendio devorou a vila avanzando con endiañada rapidez grazas ás reservas desta fibra téxtil amoreadas nas partes máis altas das vivendas. En non moito tempo todo quedou arrasado. Porén, un fío de luz abriuse no medio da escuridade. Resultou que o grande emperador Carlos I de España e V de Alemaña deu por empatizar co sufrimento dos veciños, e decidiu concederlles unha real cédula para que non tiveran que pagar impostos durante un período de tres anos. A porta é resultado do agradecemento dos viveirenses a este sorprendente xesto rexio que lles facilitou o camiño para empezar de novo despois de telo perdido todo. A súa construción comezaría oito anos despois do gran lume, pero non remataría ata ben entrado o 1554. Este monumento de estilo plateresco librouse dalgún que outro intento de demolición e conseguiu sobrevivir ata os nosos días, tras ter sido nomeada Ben de Interese Cultural en 1942.

Tras esta triunfal entrada, chegamos acompañados dunha poalla polo momento levadía, á rúa que leva o nome dunha das máis famosas benfeitoras de Viveiro, María Sarmiento de Ribadeneira. Esta muller do século XVI casada co capitán xeral de Filipinas durante o tempo de Felipe II, Gómez Pérez das Mariñas, natural da vila, deixou a súa pegada especialmente no eido da educación. Un dos IES do Concello, xa fóra dos límites da vella muralla e do outro lado da Ponte Maior, leva aínda o seu nome, pois foi pola súa iniciativa que Viveiro se converteu en sé, en 1597, dun dos primeiros colexios segrares de España. A localización orixinal deste centro, o Colexio Insigne da Natividade da Nosa Señora, dedicado ao estudo da gramática, precisamente nesta rúa, explica o porqué do nome da vía. Unha mirada rápida aos edificios permite descubrir a placa conmemorativa desta pioneira escola.

Avanzando uns cantos pasos pola rúa de María Sarmiento pronto se abriu ante nós a Praza Maior. Un espazo de reunión para os veciños e tamén para os distintos estilos arquitectónicos aos que

pertencen os múltiples edificios que a conforman, desde o Pazo que alberga a Biblioteca Municipal, ata o complexo do Concello no que se combinan dous edificios que unen tradición e modernidade. Preside o lugar a estatua dun poeta coñecido nalgúns círculos coma “príncipe do Romanticismo”. Tamén xornalista e político destacado, que ademais de compartir movemento con Larra ou Espronceda, tamén tería un papel, aínda que algo máis discreto que o do triunvirato formado por Curros, Pondal e Rosalía, no Rexurdimento das Letras Galegas.

A súa pluma firmaba en 1844 o prólogo do “Don Juan Tenorio”, deixando mostra perpetua da grande relación de amizade que o unía a José Zorrilla. Anos máis tarde Rosalía escolleríao para que fixese o propio con Cantares Gallegos, pero a morte sorprendeuno antes. Viveiro, a vila natal de Nicomedes Pastor Díaz, concedíalle a honra de contar cunha estatua de case tres metros de altura no seu mesmo centro neurálxico, 28 anos despois da súa morte e por iniciativa de Manuel Murguía. Nicomedes comezaría o seu romance ca literatura aos sete anos precisamente na escola de María Sarmiento e acabaría sendo membro numerario da Real Academia Española. Como bo romántico os temas da súa poesía non eran precisamente alegres, e case todolas súas composicións xiran arredor da morte. Deixaría dous poemas en galego, «Alborada», considerada a primeira poesía con valor literario do Rexurdimento, e a menos coñecida “Égloga de Belmiro e Benigno”, descuberta nos anos cincuenta por Xosé María Álvarez Blázquez.

Precisamente o seu monumento foi o punto de partida dun paseo no que un experto na historia da vila guiou os nosos pasos. Durante as seguintes dúas horas percorremos as calellas da zona vella dirixidos polo historiador Suso Martínez, que nos descubriu, entre moitas outras, as historias do Cristo dos Franceses, a Venerable Orde Terceira Franciscana, Maruja Mallo, Pardo de Cela e tamén das incursións vikingas que aterraban á poboación da vila durante a alta Idade Media. A verdade é que cada capítulo do percorrido, cada personaxe merecería un artigo de seu. O caso é que o tempo pasou voando e terminou nunha sorte de museo improvisado no que Viveiro mostra algunhas das expresións artísticas das que está máis orgulloso, os seus pasos da Semana Santa, declarada de Interese Turístico Internacional no ano 2013. Ao fin e ao cabo a nosa visita transcorreu en Mércores Santo. As primeiras pistas desta celebración pérdense nun códice datado no século XI e sábese que se leva celebrando de maneira ininterrompida desde o XIII.

O último día a choiva soltou por fin a melena e descargaba con forza cando nos adentrabamos no Souto da Retorta, a nosa última parada. Esta paraxe natural que se desprega na marxe dereita do río Landro, rebautizado por certo así seica por Nicomedes Pastor Díaz, cando sería Landrove a súa denominación orixinal, é a casa do Avó de Chavín. O Avó leva na comarca desde hai case 140 anos e trátase do veciño máis famoso dentro destas 3,2 hectáreas de Monumento Natural, así catalogado desde o ano 2000. Este exemplar de eucalyptus globulus foi plantado no tamén coñecido coma Eucaliptal de Chavín en 1880 e ostenta o título de árbore máis grande de España. As súas dimensións son en realidade xigantescas. Mide 67 metros de altura e ata seis personas se precisan para conseguir abrazar a súa base que chega aos 10,5 metros de perímetro. Debates sobre o eucalipto aparte, o lugar ten bastante encanto, e nós abandonamos Viveiro co pelo mollado e os zapatos cheos de barro, pero coa alma contenta.