Cinema | Revista de cultura e sociedade

Cine de calidade ou facer negocio da miseria?

Autor: Phillip Jeffries

Poucos días despois da clausura do Festival de Cine Internacional de Ourense, e podendo facer xa valoracións máis en frío, é momento de falar dun dos auténticos bombazos do certame: Capharnaüm.

Película de orixe libanés, dirixida por Nadine Labaki, o que aquí atopamos é unha metraxe que logrará remover as túas emocións, cunha sinopse que xa pon a pel de galiña antes aínda de ver nada dela, e que non podería ser máis engaiolante: “Tribunal internacional. Zain, un neno de 12 años, declara ante o xuíz. O xuíz: Por que demandaches aos teus propios pais? Zain: Por darme a vida.”

2776515.jpg-r_1280_720-f_jpg-q_x-xxyxx — Cartel do filme

Ao longo da metraxe coñeceremos a este rapaz, neno de idade descoñecida, pois os seus pais nin tan sequera tiveron a decencia de comunicar o seu nacemento no rexistro civil. A situación deste chico non podería ser máis dramática. De orixe máis que humilde, formando parte dunha familia que recorre a todo tipo de ilegalidades para poder gañarse a vida, e que non sinte ningún tipo de cariño nin por el nin polo resto dos seus irmáns, o noso protagonista leva unha vida chea de miseria, alcanzando o seu punto crítico cando os seus pais dan en matrimonio á súa irmá, de 11 anos, a un home de máis de trinta.

Será nese momento cando Zain, farto, decida marcharse da súa casa. Tras un tempo de vagabundeo, tratando de encontrar traballo nun parque de atraccións, remata coñecendo a Rahil, muller etíope, traballadora nese mesmo parque, coa que pasará a vivir, atopando o máis próximo a unha vida familiar que terá ata ese momento, con ela encarnando a figura de nai, e Yonas, o seu fillo, a de irmán.

Todo parece ir ben, pero os problemas voltarán cando ela desapareza, tendo que ser un neno pequeno o que se encargue de manter con vida a outro que o é aínda máis, pelexando contra todos os obstáculos e adversidades que a vida xeral xa pon de por si, é que, coma é lóxico, increméntanse cando é un neno o que ten que actuar coma se de un adulto se tratase.

Nun mundo tan polarizado coma o actual, esta Capharnaüm, non podía ser doutra forma, está a provocar unha auténtica división entre o público dunha maneira que fai tempo que non se vía. A pregunta é a seguinte: Estamos ante unha película que denuncia a situación que estase a vivir nos países de condicións semellantes ás retratadas na metraxe ou ante un produto manipulador que busca xogar coas emocións do espectador para que fale ben do que viu, sen importar a calidade real do filme?

A xente estase a dividir en dúas faccións. A dos que pensan que supón facer negocio da miseria allea e a dos que pensan que a película supón en todo momento unha denuncia á situación que millóns de nenos viven ao redor de todo o mundo.

Baixo o meu punto de vista, estamos ante o segundo caso, non dándose o primeiro para nada.

A película é máis que evidente que, no aspecto emocional, vai ao fácil, e o mellor exemplo disto é que sexan dous nenos pequenos os que rematan sendo os principais protagonistas do que vemos en pantalla; pero se consegue chegar ao espectador, aínda que sexa grazas a isto, acaso importa? Non é precisamente iso, que provoque en nós emocións, o que lle pedimos ao cine? E se aínda por riba se está a levar a cabo unha denuncia tan potente como a que Capharnaüm leva, na miña humilde opinión, a cabo, mellor que mellor.

Pode que mostrar a situación que alí estase a vivir a través de personaxes infantís (todo o tramo no que Zain coida de Yonas é entenrecedor a máis non poder) teña algo de truco, pero é completamente entendible dende o punto de vista de que só así é posible falar do que está pasando a todos os niveis aos que a película o quere facer.

Outro debate que tamén está a ser posible encontrar na rede é o de se a película está a pedir que a natalidade sexa controlada nos países máis pobres, pero isto é algo que non considero que ocorra na metraxe. Zain loita nun momento por lograr a escolarización, feito que finalmente non consegue. Os pais aseguran que tratan aos seus fillos como eles foron tratados. E por onde pasa precisamente que exista un cambio a ese nivel e en como as seguintes xeracións son educadas e criadas? Precisamente na educación. O que por miña parte vexo é unha denuncia de que a situación é así en determinados países pola ausencia de escolarización e de educación coas que estes contan, continuando a situación no caso de que isto non cambie, e non unha petición de que a natalidade sexa controlada.

Temas coma o das familias casando as súas fillas, cando estas aínda son nenas, só para conseguir algún tipo de beneficio, ou simplemente ter que gastar diñeiro nunca persoa menos; ou a situación da inmigración, que recordemos que é algo que estase a dar en todos os países do globo, e non só nos que presumen chamándose a se mesmos do primeiro mundo, tamén están presentes.

O proceso xudicial a través do que coñecemos a Zain só é unha escusa para que o neno poda contarnos a súa historia, que lle é mostrada ao espectador a través de flashbacks, reflexando un panorama, neste caso situado nas rúas de Beirut, no que a infancia é un mero produto, só benvido cando se pode sacar algún tipo de beneficio dela, cos pais desfacéndose da súa prole no caso de atopar algo que poida ser beneficioso para eles.

Porén todo o previamente dito, a directora, que na película realiza unha breve aparición coma avogada de Zain, consciente da cantidade de drama que estalle a presentar aos espectadores, non dubida á hora de incluír algunha que outra escena de ton algo máis cómico, co obxectivo de restarlle gravidade ao que está a ocorrer.

A película, que non terá o seu estreo en salas ata o mes de febreiro, acadou unha ovación de 15 minutos en Cannes, ademais do Premio do xurado neste mesmo festival. Para os Globos de Oro, a espera de ver que ocorre cos Oscar, xa foi nominada a mellor película de fala non inglesa. Aquí, en Ourense, pese a non facerse co premio a mellor película do festival, si levaría a mención especial do xurado, e o que para moitos é o galardón máis importante de calquera festival cinematográfico: O do público, cunha espectacular puntuación de 4,77 sobre 5.

Estamos ante unha metraxe que provoca arrepíos, pero que tamén é capaz de deixar esperanza, coma vemos nun final que loxicamente non imos a destripar, a través de actores e actrices non profesionais, na súa maioría, e que conseguen dar vida a personaxes que quedarán contigo moito tempo, principalmente no caso de Zain, interpretado polo neno de mesmo nome Zain Al Rafeea, conformando unha película máis que recomendable, e que estamos convencidos de que dará moito de que falar nos próximos meses, converténdose nunha das auténticas revelacións do vindeiro ano.

Tamén che pode interesar:

Autor: Phillip Jeffries

Todas e todos temos algunha película fetiche (na maioría dos casos, varias). Unha largometraxe que nos chega moi dentro, por unhas razóns ou por outras. Son bastantes as que podería citar no meu caso (A grande beleza, Érase unha vez en América…), pero de haber unha nesta categoría que escollese en caso de estar obrigado a quedarme só con unha, esa sería The man from Earth. Isto non significa que sexa a miña película favorita, nin moito menos, pero si é un proxecto polo que sinto un cariño especial, e por iso consideraba tan importante o feito de adicarlle a miña primeira publicación nesta revista.

Estreada en 2007, e apenas contando con presuposto (que a práctica totalidade da metraxe transcorra nun único espazo da boa conta disto, entrando grazas a este feito nun xénero tan particular como o de “películas nunha única habitación”, que moi posiblemente tería o seu máximo expoñente no clásico 12 homes sen piedade), constitúe o auténtico paradigma do que ser unha película independente significa. Afastada das canles habituais polas que as películas normalmente distribúense, a súa expansión debeuse ao boca a boca cibernético, grazas ás descargas P2P, co propio produtor da largometraxe agradecendo a distribución a través de BitTorrent.

Dirixida por Richard Schenkman, o guión saíu das mans dun Jerome Bixby que comezou a concibir o libreto xa nos anos sesenta, rematándoo a piques de morrer, en abril do noventa e oito, sendo no seu caso unha película póstuma.

O que nesta largometraxe atopamos é a John Oldman (nun xogo de palabras no caso do apelido que ten todo o sentido do mundo, como xa veredes no caso de ver a película e saberedes se xa o fixeches), profesor universitario que, tras comunicar que abandona o seu posto de traballo, ve a súa casa “invadida” polos seus compañeiros docentes, en busca dunha explicación a esta renuncia. Tras moito insistir estes colegas, as continúas negacións do noso protagonista a explicarse ceden, e comeza a auténtica maxia da película.

Contar que é o que sucede a continuación e destrozarlle a experiencia á xente que aínda non viu este proxecto sería doado, pero non é o que vai a ocorrer aquí. O obxectivo deste texto é precisamente recomendarlle á xente que non tivo a posibilidade de ver este filme que o faga, en caso de ser posible, e non teño a menor dúbida de que, nunha situación coma esta, o que mellor se pode facer é aproximarse á película sabendo o menos posible sobre ela.

The man from Earth constitúe un ensaio sobre a verdade. Ata que punto podemos crer o que alguén estanos a contar? E se estamos ante unha persoa na que podemos confiar, que aínda por riba aporta probas acerca do que está a dicir, pero o que conta é completamente imposible? Nuns tempos coma os presentes, nos que tanto se fala tan continuamente dun termo como o é a posverdade, esta largometraxe non podería vir mellor.

Ver como van trocando os pensamentos dos invitados e as súas reaccións ante o que están a escoitar é algo realmente marabilloso, e non teño ningunha dúbida de que é unha película coa que podería ser moi interesante facer algún tipo de “experimento”, sendo vista en grupo, e preguntándolles ás diferentes persoas ao ir avanzando a metraxe se pensan que o protagonista está a dicir, ou non, a verdade.

A conversa nesa casa non podería ser máis interesante, ao igual que os personaxes alí reunidos, todos eles intelectuais, e moi distintos entre si, aportando diferentes puntos de vista e contrastes entre os presentes. Xa sen ningunha necesidade de ter unha trama, poderíamos quedarnos horas e horas escoitándolles falar e o interese seguiría a ser máximo.

Só un grupo de persoas reunido no salón dunha casa é necesario para crear unha boa película cando esta atópase respaldada por un bo guión; nin de grandes efectos especiais ou presupostos desorbitados precisamos, e o mellor exemplo o atopamos aquí.

A primeira reacción será preguntarse a un mesmo “que acabo de ver?” ao rematar a película, e moi posiblemente a segunda sexa dicirlle a alguén de confianza que tamén ten que ver esta largometraxe, para poder falar dela. Convencido estou de que, na maioría dos espectadores, The man from Earth deixará unha sensación ao finalizar que poucas veces han experimentado co mundo cinematográfico de forma previa.

É posible que o seu tramo final non guste a máis dun, decantándose ao remate polo explícito, nun momento un tanto forzado, cando todo podería quedar moito máis aberto, suxerido, sendo o espectador finalmente o encargado de tomar a decisión de pensar que Oldman di a verdade ou non, pero é máis que evidente que, ao mesmo tempo, a decisión de tomar partido por parte da largometraxe supón todo un golpe de efecto que deixará bastante descolocados aos espectadores, feito sen dúbida algunha de maneira intencionada. Como vemos, ata a conclusión pode ser obxecto de debate nesta película, na que ningún minuto sobra e na que de principio a fin veste envolto.

The man from Earth é un conto, narrado con mestría, e co que será imposible deixarlle de prestar atención ó que está sucedendo en pantalla. Unha película que, desde a súa humilde base, nun primeiro momento provocou un gran impacto, chegando a parecer que podíamos atoparnos ante un novo hito da ciencia ficción, pero que finalmente sufriu as consecuencias da súa propia independencia, quedando coma un produto de culto a día de hoxe bastante descoñecido. Un auténtico tour de force pola parte de David Lee Smith, o seu protagonista, que carga sobre os seus ombros co peso de toda a película, brindando unha interpretación maxistral. Unha película, en definitiva, 100% recomendable, que non deixará a ninguén indiferente e que fará as delicias de todos os seguidores do xenro da ciencia ficción.