As personaxes tradicionais do Nadal do Norte da Península
Autora: Alba Losada García
Todos coñecemos a ese gordiño bonachón vestido de cor vermella que na Noiteboa colma de alegría con regalos a todos os nenos: Papá Noel; pero este personaxe, aínda que é máis famoso, ten que competir cas figuras que describo a continuación, pertencentes a nosa cultura, que curiosamente proceden todos da banda norte da península. Os seus nomes varían segundo o seu territorio pero comparten características e costumes similares.
De Oeste a Leste a primeira figura que nos atopamos é a da nosa terriña, Galicia:
O Apalpador, o amable carboeiro do Courel
“Hoxe é noite de Nadal,
vaite ninín á camiña
que vai vir o Apalpador
a palparte a barriguiña”
(Versos tradicionais de Ourense)
Este xigante barrigudo e barbado é a figura dun carboeiro que baixa, segundo a tradición, na Noiteboa ou na Noitevella dende a serra do Courel a agasallar ós nenos con castañas quentes e algún regalo de vez en cando. O Apalpador como o seu nome indica, apalpa as barrigas dos pequenos comprobando se comeron ben durante o ano e se estes teñen o ventre cheo non pasaran fame durante todo o ano vindeiro.
Esteru, o bonachón montañés
“Y d’entonces tolas navidades, a la final de caa añu, Esteru va polos pueblos con su burru repartiendo juguetes y regalos a los neños pa que sean felices.”
(lenda tradicional cántabra do Esteru)
Un leñador forte e de grandes barbas que sempre leva boina e fuma en pipa. Esta figura vive nos montes cántabros cortando leña ata a chegada do inverno, cando deixa a tala e comeza a fabricar os xoguetes ca súa hacha, que posteriormente repartiralle aos nenos da rexión, e dalgúns concellos astures marxeantes, a noite de Nadal coa axuda do seu compañeiro o burru.
Olentzero, o carboeiro euscaldún
“Olentzero joan zaigu
mendira lanera
intentzioarekin
ikatz egitera.
Aditu duenean
Jesus jaio dela
lasterka etorri da
berri ona ematera.”
“Olentzero foise
ó monte a traballar
ca intención
de facer carbón.
Cando ouviu
Que naceu Xesús
Veu correndo
A dala boa nova.”
(canción tradicional vasca)
Un carboeiro de orixe navarro que trae regalos ós nenos de toda a área xeográfica de Euskal Herria (Esukadi, Navarra e País Vasco Francés) o día 25 de Decembro. Este barrigudo con chapela e pipa, tamén descrito na popular canción que lle dedican os cativos como “teimudo e sen intelixencia” (buruhandia, entendimendu gabea) vive na montaña illado da sociedade dedicado á fabricación do carbón vexetal, comendo e bebendo de ben, ata que chega o Nadal e baixa ás poboacións.
O Anguleru, un Papá Noel de nova creación
“Nun esistiría nengún personaxe mitolóxicu, nin na nuesa comunidá autónoma nin fuera d’ella, que reparta regalos per Navidá”
(Víctor Raúl Pintado Rey, profesor Asturiano)
No Principado tamén atopamos unha figura parecida a estes Papá Noel, pero que non ten tanta tradición; senón que foi creada no 2008 pola asociación “Garabuxada” para achegar o Nadal á tradición asturiana. Este personaxe vai vestido cun traxe de augas amarelo propio dos pescadores de angula, oficio característico da mariña astur. Cas ganancias da venda das angulas compra regalos para os cativos que lles reparte a noite do Nadal.
Lembranzas dunha divindade pagá en Nadal?
Seguramente todas estas figuras estean baseadas nunha mesma personaxe, unha lembraza dun mito de tempos remotos, que cos anos os costumes foron transformándoo para achegalo á cultura dos respectivos territorios e así poder gozar dunha tradición propia. Mais fóra de discusións de se son invención ou tradición está o sentimento que crean nos máis cativos das nosas terras, a ilusión.
Revista de cultura e sociedade 