Para comprender o dia da Patria Galega como feito histórico e considerar esta actividade no eido do galeguismo  temos que valorar a plausible intervención das Irmandades da Fala logo da desaparición no 1912 da organización de corte rexionalista Solidaridad Gallega como punto de inflexión para a eclosión xa en termos políticos  e prácticos  do Nacionalismo galego e a súa andaina dialéctica; no térreo, primeiro da cultura e logo da política coa aparición do Partido Galeguista impulsado por Alexandre Bóveda. O galeguismo  vai a evolucionar de Rexionalismo a Nacionalismo cara o  ano 1916 coa  creación da “Irmandade de amigos da fala” da  Coruña , unha iniciativa de orde cultural que logo  espallaríase  pólas demais vilas galegas creando así numerosos puntos de difusión e reivindicación do movemento nacionalista. O periódico A nosa Terra será o difusor de ámbalas dúas organizacións e do galeguismo propiamente dito e coincidindo a  primeira publicación da súa segunda etapa co nacemento das Irmandades da Fala.

 Antón Vilar Ponte convértese  no seu máximo expoñente  e Vicente Risco será un dos ideólogos máis influintes dentro da Irmandade e na cal o  manifesto da Asemblea Nacionalista de Lugo que sería elaborado o 18 de novembro do 1918,  potenciará o xermen  ideolóxico nacionalista de verbo crescente e romántico cara as reivincacións de maior autonomía para Galicia , reivindicación de dereitos para o campesiñado e a definición dunha política librecambista defendida polo propio Vilar Ponte e a irmandade da Coruña en contra de aranceis e demáis barreiras económicas que impedían o desenrolo natural da nosa terra en aras do crecemento. Neste punto xa aparecen as distensións dentro das Irmandades aínda que tamén o érmolo de definicións e estudos de clara lucidez intelectual na procura de vías para a expansión do pensamento galeguista  dende as perspectivas conservadoras e progresistas.

Comézase logo a atisbar a creación dun órgano político activo que reivindica a consolidación na práctica dos intereses nacionais galegos. As Irmandades serán  un fervedoiro dialéctico entre as posturas que defenden tanto o sector tradicional-católico, liderado por Vicente Risco e as posturas adoptadas polos demócratas e republicanos de índole electoralista e que logo anunciaría Castelao elaborando os principios de nacionalismo , republicanismo e federalismo como a proposta necesaria para a Galiza dentro das democracias europeas de principios de século . A idea de Risco alimentada polo  antiliberalismo de Brañas e a fundamentación céltica de Murguía oporase a creación dun aparello político nacionalista e na proclama e  idealización da vida rural e agraria defendida polo grupo ourensán Nós, atopándose de fronte coa resposta ideolóxica de Vilar Ponte e o grupo coruñés de tendencia Laica e democrática.

Pois ben, ademáis dos debates dialécticos en canto a postura adoptada pola Irmandade tamén houbo acordos e desacordos relacionados coa data proposta para a celebración do Dia da Patria,  as Irmandades da Fala propuxeron establecer o dia 25 de Xullo como dia da Patria Galega coincidindo así coa data adicada ao Santiago Apostol e outorgándolle ó dia sinalado un efecto simbólico e místico segundo afirmaba Risco,  cuxo argumentario tamén terá a sua posición alternativa  , entre eles a Sociedade Pondal e a Federación Galega de Sociedades que pretenden converter o  17 de Decembro no dia nacional de Galiza establecendo como feito simbólico a execución do mariscal Pardo de Cela  por mandato dos reis católicos no 1483. En canto aos festexos na metade dos anos vinte do dia da Patria Galega, estes  espallaranse por toda Galiza máis serán refreados póla Ditadura de Primo de Rivera a cal cortaralle as ás ao movemento galeguista.

Coa chegada da república volveríanse  a celebrar os festexos do 25 de Xullo, os cales tamén contribuirían de maneira eficaz en canto a difusión para a a aprobación do estatuto de Galicia do 36 máis de novo o franquismo eliminaría o dia da Patria Galega  convertendo  a data sinalada no “Dia de España”. A reivindicación e consideración do dia da Patria  continuou no exilio , Castelao arenga a identidade nacional de Galiza e a defensa de traballadores e campesiños nun histórico mitin no 1948 en Buenos Aires mentres que na nosa terra celébrase a tradicional misa por Rosalía de Castro na igrexa de Santo Domingo de Bonaval. Anos despois a UPG proporá o 25 de Xullo como dia nacional popular que remataría sempre en enfrontamentos coa policia, incluso mesmo coa chegada da democracia debido debates sobre a cuestión nacional galega e a posicións políticas encontradas.

Para comprender o galeguismo e a toda esta corrente de seguidores do nacionalismo, de forma case antropolóxica e un tanto prosaica , Castelao fai un reclamo a  tradición e a personalidade galega en Sempre en Galiza na cal afirma: “A nosa tradición revélase no idioma , no xeito de vivir e de pensar , no sentido trascendente da vida e da morte, no afán de universalidade e de particularidade, no amor a xustiza e ás boas formas de convivencia, na identificación amorosa coa terra, na esperanza dun mundo mellor, na predisposición á poesía …A tradición e todo aquelo que xamáis nos traicioará” . Toda esta definición do que é a tradición  galega en conflicto coa historia , todos estes enfrontamentos dialécticos  entre as diferentes ramas do nacionalismo aquí expostos están cargados de dificultades que pretenden recordar ao lector a importancia do 25 de Xullo como unha data simbólica cargada de historia, literatura e emocións , de reivindicacións políticas en definitiva para dar voz aos galegos e galegas e da cultura e idiosincrasia do país.

Pablo Gómez Portas