As cinzas dun vello conflito ourensán

Cada Domingo de Resurrección unha curiosa escena repítese na cidade do Miño. A recreación dun dos episodios dun preito que durante séculos perturbou a paz de Ourense, a guerra entre o bispo e o concello. Estamos a falar do Desprezo, a derradeira lembranza desta antiga rivalidade.

Unha longa rivalidade

Todo comeza aló polo século XII cando a “raíña” de Portugal, a condesa Teresa, outórgalle en 1122 un privilexio ó bispo ourensán Diego no que o nomea señor da cidade. A finais desta mesma centuria temos á primeira mención ó Concello, en 1188, cando o rei de Galicia e León, Fernando II, confirma os fueros e privilegios da cidade.

O obxectivo do Concello na Idade Media non é outro que acadar o reguengo, o que liberaría a cidade do xugo episcopal e faría señor o Rei (“non hai mellor señor que o que está lonxe”, dicían). A loita municipal desencadeará un preito que chegará a tinguir de sangue ás rúas de Ourense, coma sucedeu en 1295 cando os parentes do bispo Pedro Eáns de Novoa queiman a casa dos Franciscanos na que se refuxiaban varias membros do órgano municipal ou os anos da violencia durante o goberno do bispo Pedro de Silva (1447-1462). Quizais un dos incidentes máis famosos foi o ocorrido en 1412 cando “las ovejas se rebelarón contra el pastor” e o prelado Francisco Afonso foi asasinado nas ribeiras do Miño, no coñecido coma Pozo Maimón. Aínda fai poucos anos estaba viva unha lenda entre os ourensáns que dicía que se ías ó pozo Maimón (preto de Reza) e dicías, “morreu o bispo?” unha voz de ultratumba respondía: “o bispoooo!”

O Desprezo

Aló polo século XVII o concello consegue ó fin a desexada condición de reguengo, mais isto non impediu que o prelado seguise tendo unha grande influencia na urbe. Conta a tradición que a mediados do século XVIII houbo que arranxar a escalinata da Igrexa de Santa María Nai, polo que o bispo demandoulle o goberno municipal o pagamento das obras das escaleiras do templo, mais este non se quixo facer cargo e respondeulle o antigo señor algo así coma “ó César o que é do César e a Deus o que é de Deus”.

En 1628 a cidade de Ourense consegue de iure o reguengo, sendo o bispo Juan Venido o derradeiro señor eclesiástico da urbe. Púñase fin asía a case cincocentos anos de loita municipalista.

As festividades da Semana Santa achegábanse e vendo que o Concello non ía sufragalos gastos o bispo e cabido catedralicio déronse presa en realizar as famosas obras. Segundo di a lenda durante a procesión de Santa María Nai, o Domingo de Resurrección, ocorreu o feito seguinte: cando a corporación municipal en pleno dispúñase a entrar no templo o bispo ordenou pechalas portas e pasarlle as trancas para que non puideran entrar os edís, ós que non lle quedou máis remedio que volver por onde viñeran. O pastor cobrara súa vinganza sobre as súas ovellas. O ano seguinte os membros do Concello, temerosos de que o suceso volvese a repetir, agardaron a entrada dos fieis da procesión na igrexa ó pé da “maldita” escalinata, o bispo que isto viu saudou ca cabeza ós políticos (disque en sinal de respecto) e entrou a celebrar a misa.

Dende aquela cada ano repítese este acto coñecido coma O Desprezo cada Semana Santa. Segundo di a lenda a cidade segue esperar que algún veciño anime o alcalde a subir as escalinatas e saudar o bispo, e puñan fin así a derradeira lembranza daquel vello conflito.

Autor: David Sabucedo Cardero

Fotografía: Andrea Pérez Justo

Para saber máis:

Mosquera Pans, Miguel. LENDAS DE OURENSE, Ed. Cumio, Pontevedra 2011.