Artigos históricos | Revista de cultura e sociedade

Autora: María F. Romero

Imaxe Principal: «Vista de Viveiro a comezos do século XX»

O sol saíu a recibirnos á nosa chegada a Viveiro a pesar do cedo no ano, e a nosa setentrional situación no mapa de Galicia. Ben é certo que a súa visita durou pouco, e mesmo ao día seguinte as nubes, donas e señoras do ceo da Mariña, volveron ocupar o lugar que adoita corresponderlles.

A Porta de Carlos V é a máis maxestosa das tres que quedan en pé, e que permiten o acceso á zona monumental desta poboación con título de cidade, ademais “moi nobre e moi leal”, desde os últimos anos do século XIX. Unha distinción que lle outorgou a raíña María Cristina durante a súa rexencia nunha sorte de recoñecemento aos servizos prestados pola vila á Monarquía.

thumbnail_Porta Carlos V — Unha vista da Porta de Carlos V. FirkinCat.

A relación de Viveiro coa Coroa viña de lonxe. Durante o século XVI, poucas eran as familias viveirenses que non cultivaran o liño, e menos aínda as que non gardasen as colleitas nos seus faiados. En setembro de 1540 sobreveu a traxedia. Un gran incendio devorou a vila avanzando con endiañada rapidez grazas ás reservas desta fibra téxtil amoreadas nas partes máis altas das vivendas. En non moito tempo todo quedou arrasado. Porén, un fío de luz abriuse no medio da escuridade. Resultou que o grande emperador Carlos I de España e V de Alemaña deu por empatizar co sufrimento dos veciños, e decidiu concederlles unha real cédula para que non tiveran que pagar impostos durante un período de tres anos. A porta é resultado do agradecemento dos viveirenses a este sorprendente xesto rexio que lles facilitou o camiño para empezar de novo despois de telo perdido todo. A súa construción comezaría oito anos despois do gran lume, pero non remataría ata ben entrado o 1554. Este monumento de estilo plateresco librouse dalgún que outro intento de demolición e conseguiu sobrevivir ata os nosos días, tras ter sido nomeada Ben de Interese Cultural en 1942.

Tras esta triunfal entrada, chegamos acompañados dunha poalla polo momento levadía, á rúa que leva o nome dunha das máis famosas benfeitoras de Viveiro, María Sarmiento de Ribadeneira. Esta muller do século XVI casada co capitán xeral de Filipinas durante o tempo de Felipe II, Gómez Pérez das Mariñas, natural da vila, deixou a súa pegada especialmente no eido da educación. Un dos IES do Concello, xa fóra dos límites da vella muralla e do outro lado da Ponte Maior, leva aínda o seu nome, pois foi pola súa iniciativa que Viveiro se converteu en sé, en 1597, dun dos primeiros colexios segrares de España. A localización orixinal deste centro, o Colexio Insigne da Natividade da Nosa Señora, dedicado ao estudo da gramática, precisamente nesta rúa, explica o porqué do nome da vía. Unha mirada rápida aos edificios permite descubrir a placa conmemorativa desta pioneira escola.

Avanzando uns cantos pasos pola rúa de María Sarmiento pronto se abriu ante nós a Praza Maior. Un espazo de reunión para os veciños e tamén para os distintos estilos arquitectónicos aos que

pertencen os múltiples edificios que a conforman, desde o Pazo que alberga a Biblioteca Municipal, ata o complexo do Concello no que se combinan dous edificios que unen tradición e modernidade. Preside o lugar a estatua dun poeta coñecido nalgúns círculos coma “príncipe do Romanticismo”. Tamén xornalista e político destacado, que ademais de compartir movemento con Larra ou Espronceda, tamén tería un papel, aínda que algo máis discreto que o do triunvirato formado por Curros, Pondal e Rosalía, no Rexurdimento das Letras Galegas.

Estatua de Nicomedes Pastor Díaz — Un detalle da estatua de Nicomedes Pastor Díaz na Praza Maior de Viveiro. Drow Male.

A súa pluma firmaba en 1844 o prólogo do “Don Juan Tenorio”, deixando mostra perpetua da grande relación de amizade que o unía a José Zorrilla. Anos máis tarde Rosalía escolleríao para que fixese o propio con Cantares Gallegos, pero a morte sorprendeuno antes. Viveiro, a vila natal de Nicomedes Pastor Díaz, concedíalle a honra de contar cunha estatua de case tres metros de altura no seu mesmo centro neurálxico, 28 anos despois da súa morte e por iniciativa de Manuel Murguía. Nicomedes comezaría o seu romance ca literatura aos sete anos precisamente na escola de María Sarmiento e acabaría sendo membro numerario da Real Academia Española. Como bo romántico os temas da súa poesía non eran precisamente alegres, e case todolas súas composicións xiran arredor da morte. Deixaría dous poemas en galego, «Alborada», considerada a primeira poesía con valor literario do Rexurdimento, e a menos coñecida “Égloga de Belmiro e Benigno”, descuberta nos anos cincuenta por Xosé María Álvarez Blázquez.

Precisamente o seu monumento foi o punto de partida dun paseo no que un experto na historia da vila guiou os nosos pasos. Durante as seguintes dúas horas percorremos as calellas da zona vella dirixidos polo historiador Suso Martínez, que nos descubriu, entre moitas outras, as historias do Cristo dos Franceses, a Venerable Orde Terceira Franciscana, Maruja Mallo, Pardo de Cela e tamén das incursións vikingas que aterraban á poboación da vila durante a alta Idade Media. A verdade é que cada capítulo do percorrido, cada personaxe merecería un artigo de seu. O caso é que o tempo pasou voando e terminou nunha sorte de museo improvisado no que Viveiro mostra algunhas das expresións artísticas das que está máis orgulloso, os seus pasos da Semana Santa, declarada de Interese Turístico Internacional no ano 2013. Ao fin e ao cabo a nosa visita transcorreu en Mércores Santo. As primeiras pistas desta celebración pérdense nun códice datado no século XI e sábese que se leva celebrando de maneira ininterrompida desde o XIII.

thumbnail_O Avón de Chavín — O Avó de Chavín baixo a chuvia do pasado mes de marzo. M.F.R.

O último día a choiva soltou por fin a melena e descargaba con forza cando nos adentrabamos no Souto da Retorta, a nosa última parada. Esta paraxe natural que se desprega na marxe dereita do río Landro, rebautizado por certo así seica por Nicomedes Pastor Díaz, cando sería Landrove a súa denominación orixinal, é a casa do Avó de Chavín. O Avó leva na comarca desde hai case 140 anos e trátase do veciño máis famoso dentro destas 3,2 hectáreas de Monumento Natural, así catalogado desde o ano 2000. Este exemplar de eucalyptus globulus foi plantado no tamén coñecido coma Eucaliptal de Chavín en 1880 e ostenta o título de árbore máis grande de España. As súas dimensións son en realidade xigantescas. Mide 67 metros de altura e ata seis personas se precisan para conseguir abrazar a súa base que chega aos 10,5 metros de perímetro. Debates sobre o eucalipto aparte, o lugar ten bastante encanto, e nós abandonamos Viveiro co pelo mollado e os zapatos cheos de barro, pero coa alma contenta.

O patrimonio galego á venda

Autor: Daniel Luis Otero

A semana pasada os medios de comunicación facíanse eco dunha noticia producindo a sorpresa, para algúns dos propios medios, así coma para unha gran parte da sociedade: a familia dos Franco (os netos neste caso) deciden por a venda o coñecido Pazo de Meirás. O motivo? Principalmente a familia alega unha falta de liquidez, polo cal os herdeiros da fortuna do ditador piden, nada menos, que oito millóns de euros polo inmoble máis o terreo ao seu redor, que entre xardíns, hortas, prados e demais suman ó redor de seis hectáreas de terreo.

Para os que non coñezan o Pazo tentaremos explicar brevemente a súa existencia:

O Pazo de Meirás foi construído a finais do século XIX sobre as ruínas dun edificio anterior que xa fora destruído durante a Guerra de Independencia; co paso do tempo, a propiedade do lugar foi a parar a unha coñecida escritora da nosa terra, Emilia Pardo Bazán. Trala súa morte en 1921 e posteriores falecementos dos seus herdeiros directos, acábase por tentar doar á Compañia de Xesús, pero por mor de unha serie de desacordos nas condicións remátase por non aceptar a doazón. É entón cando as autoridades franquistas do momento, no ano 1938, entran en acción; fan unha proposta de compra polo Pazo coa fin de doalo a Francisco Franco para que se instale nel co gallo de ter neste lugar unha residencia de verán, polo que se acorda un prezo de venda final dunhas 400.000 pesetas da época (diferentes arquivos acordan o prezo entre menos de 400.000 e 700.000). Pero non pensen, queridos lectores, que estes cartos van vir dos petos dos que serían denominados coma a “Xunta Provincial Pro Pazo do Caudillo”, non. Resulta que esta Xunta decide mercar as propiedades do Pazo e terreos próximos financiando o pago a base de descontar diñeiro das nóminas dos funcionarios do Concello da Coruña e da deputación Provincial, ademais de emitir bonos de aportación “voluntaria”. E como non, o entón xeneral das forzas sublevadas e posterior Caudillo de España non podía rexeitar tal mostra de gratitude pola salvación do país.

PROGRAMA DE VISITAS GUIADAS AL PAZO DE MEIRÁS Foto: Conchi Paz

Pazo de Meirás/ fotog: lavanguardia.com

Utilizaría a familia de este o Pazo e as súas terras para o destino que se tiña previsto: pasar as vacacións de verán. Mais unha vez morto o ditador, non existiu unha cesión ou algún tipo de contacto polos seus herdeiros (naquel entón a súa muller), nin tampouco acercamento co paso dos anos; hoxe en día a pesares de ser declarado ben de interese cultural xa no ano 2008, dos problemas derivados entre Xunta e a Fundación Francisco Franco por non respectar as condicións de visitas que teñen a obriga de ofrecer (chegouse ao acordo de abrila catro veces ao mes, que veñen a ser todos os venres) e a presión de diferentes grupos para que se cedan as propiedades, os netos de Franco non parecen moi pola labor e, como comentabamos ao principio do texto, van a poñer á venda este lugar. Non teñen liquidez.

A primeira palabra está nas administracións

Antes de que os inversores ou interesados poidan ofrecer unha cantidade aos vendedores, a Lei de Patrimonio Galega recolle que a Administración Pública ten a súa disposición o coñecido coma “dereito de tanteo” polo cal tería preferencia sobre calquera comprador privado polo prezo acordado co vendedor. Aínda así, todo parece indicar que nin a Xunta nin o Concello de Sada estean pola labor do desembolso dos oito millóns de Euros que piden os herdeiros.

A fortuna dos Franco non remata no Pazo de Meirás

Pero ben é coñecido, sobre todo nos últimos anos, que os Franco non son persoas de clase media ou media/baixa. A partires da morte do ditador se especulou moito ca posible fortuna da súa familia; nos anos oitenta, calculouse que a fortuna da familia estaba ao redor dos catrocentos millóns de euros, que primeiro serían xestionados pola muller de Franco, Carmen Polo, despois, pola súa filla Carmen e trala súa morte, polos netos do Caudillo.

«Palacio» de Cornide (A Coruña)/ fotog:turismo.gal

É que non podemos falar de feitos non esclarecidos na actualidade como puideron ser os millóns de pesetas que se di que moveron fóra do país, nin sequera das empresas dos que son donos na actualidade e que tantos beneficios dan a pesares da súa escasa facturación, pero si podemos falar dos moitos bens inmobles que a familia posúe a día de hoxe: Fincas rústicas que en calquera momento poden ser recalificadas como xa aconteceu fai máis dunha década en Madrid, terreos por todo o estado Español, un edificio no barrio de Salamanca, ou máis preto de nós, o Palacio de Cornide situado na Coruña, son algunhas das propiedades das que aínda desfrutan estes personaxes.

Futuro incerto

Como a noticia aínda é recente, non se sabe moi ben o que acontecerá co Pazo de Meirás finalmente, pero ante a negación dunha expropiación forzosa por parte das administracións durante todo este tempo e a negativa do presidente da Xunta á compra das propiedades en venda, todo parece indicar que a venta finalmente realizarase a algún comprador privado, o quen e o cando son respostas que soamente o futuro nos dirá.