A doniña cerva.

Din que fai moitos anos, cando aínda os avós dos nosos avós non foran nados, moraba nun Castelo de terras de Cervantes (hoxe da provincia de Lugo), un señor chamado Froyaz, xa mais que de media idade, que tiña dous fillos: o máis vello, levaba por nome Egas, e a súa irmá, Aldara.

Os dous irmáns queríanse moito, e inda que a terra por alí é moi fraguenta, algunhas vegadas ían xuntos dar un paseíño da cabalo.

Aldara, que era una moi belida doncela, tiña un namorado admirador, o xove Aras, fillo do señor doutro Castelo da mesma bisbarra, e como os país non se levaban mal entre eles, semellaba que o casamento non haberíase demorar moito tempo.

Mais un serán á hora do xantar non apareceu Aldara no seu adoitado lugar. Preguntou o seu pai por ela, e preguntou tamén o seu irmán. Ninguén soubo dicir nada; ninguén imaxinaba onde podería estar. Rexistrouse o castelo todo de arriba abaixo; mais Aldara non apareceu. En cabo, un besteiro que estivera de garda na porta do Castelo, dixo como a tiña visto sair polo mediar da tarde e que lle pareceu que ía cara ó riacho que corría ó pé do monte onde o castelo asentaba.

Temendo una desgracia, alá foron pai e fillo, con escuderos e criados, a percorrer a ribeira. Nada puideron atopar malia dunha esculca detida e miudeira.

Enviaron daquela un mensaxeiro ó castelo de Aras. O coitado presentouse desconsolado, na compaña das súas xentes, e todos xuntos comezaron una busca xeral polos montes e fragas dos arredores e polas pallazas e rueiros, mais sen obteren mellor resultado.

Despois dalgúns días de pescudas inútiles, e xa dada por perdida definitivamente Aldara, imaxinaron que tiña sido morta por algún porco bravo ou por algún oso, e poida que esnaquizada e comesta polos lobos.

Pasou moito tempo; xa ninguén se lembraba de Aldara, senón o pai e mailo irmán, que tiñan ás veces aínda un recordó para ela xulgándoa morta.

Un día Egas, indo de caza, chegou a una valiña en procura dunha pita monteira. Cando viña xa de volta para o castelo coa súa peza encolgada da cinta, quedou sorprendido ó ver una fermosa cerva branca coma o ampo da neve rebrincando ledamente.
Armou apresadamente a besta e concerteiro tino enviou una frecha á cerva, que ferida de morte, caeu derrubada sobre a herba.

Foi tan súpeto o encontró que non se lembrou de que estando só e a pé non podería levar aquela preciosa carga.

Daquela, co seu coitelo de monte cortou una das patas dianteiras da cerva; gardouna no fardel, e reparando ben no lugar onde se atopaba, cavilando en voltar cos criados que puideran recoller e transportar a cerva, botouse a camino do castelo.

Mais, cando chegou, contando ó pai a súa cazata, tirou do fardel a pata da cerva. Entrambos ficaron estarrecidos; no canto da pata, o que Egas atopou no fardel foi una man; una man fina, branca, donda; una man de doncela fidalga. En nun dos dedos daquela man lucía un anel de ouro cunha pedra roiba. O anel que noutrora levaba Aldara.

Correron daquela en tola cabalgada monte arriba deica o lugar onde Egas derrubara a cerva. Alí estaba, deitada no chan, a propia Aldara, coa súa veste branca na que, onda o peito una grande mancha vermella sinalaba o punto por onde a frecha tiña ferido o corazón da coitada. E no brazo toco, mancáballe a man.

Aldara fora, sen dúbida, encantada en figura de cerva, e só coa norte recobrou o seu corpo de doniña.

Que mouro a encantou e por que? Endexamais puido saberse.

O adival trocado en serpe.

Un señor de Macenda moi rico que tiña un criado quixo viaxar e mandoulle que arranxase todo que ían ir os dous polo mundo. No intre o señor foise á horta, atuou o diñeiro, que era moito, e atouno cun adival dicindo ó mesmo tempo:

Adival eres, culebrón te has de volver
El que de aquí te ha sacar, tres besos te ha de dar.

Mais o criado oíuno e cando chegou ó barco que os había de levar, no instante de sair xa para o mar e cando todos estaban a bordo, dixo que agardasen un momentiño que se lle esquecera una cousa principal. O barco agardou, mais en vista de que non voltaba ergueu áncoras e foise co señor só.

O criado en tanto marchou o sitio do tesouro e saíulle un culebrón grandísimo. Tremeu un pouco, mais por fín deulle un bico e o culebrón retorceuse; deulle o segundo e o culebrón apreixóuselle ó corpo coma se quixera acabar con el; deulle o terceiro e o culebrón converteuse en adival. O mozo entón colleu o tesouro e cando o señor voltou atopouse sen ren.

Redacción e tradución: Alba Losada García

Para saber máis:

– X.M. Gonzalez Reboredo, Lendas galegas de tradición oral. Ed. Galaxia S.A. 1995 (A doniña cerva)
– F. López Cuevillas e F. Bouza Brey, “Prehistoria e Folklore da Barbanza”. Revista Nós. Ourense 15-IV-1928, p.72.